Rodzice dbają o swoje dzieci, karmią je i pielęgnują. Są najodpowiedniejszymi osobami do tego, aby czuwać nad ich prawidłowym rozwojem. Trzeba tylko, aby wiedzieli, na co zwrócić uwagę obserwując zachowanie dziecka. Prawidłowy rozwój mowy zależy między innymi od poziomu percepcji słuchowej. Z tego powodu należy kontrolować, czy słuch dziecka nie ulega pogorszeniu. Od urodzenia rodzice mogą sprawdzać jego funkcjonowanie obserwując reakcje malucha. Badania przesiewowe przeprowadzane u noworodków nie zwalniają rodziców z kontrolowania reakcji słuchowych swoich pociech. Niestety uszkodzenia słuchu mogą pojawić się w każdym wieku, dlatego zaleca się obserwację. Jeśli mamy wątpliwości, czy dziecko słyszy, dobrze byłoby skonsultować się z lekarzem. Wczesne wykrywanie wad słuchu jest bardzo ważne, ponieważ najlepszym okresem rozpoczęcia rehabilitacji jest wiek dziecka poniżej 6 miesiąca życia.

MAMO, TATO  zastanawiałaś/łeś się kiedyś … CZY MOJE DZIECKO SŁYSZY? Można to sprawdzić obserwując reakcje dziecka:

• Do 3 miesiąca życia Czy dziecko:- Budzi się przy głośnych dźwiękach? – Reaguje przestrachem lub mruży oczy słysząc głośne dźwięki? – Od około 2 miesiąca reaguje na Twój głos, uspokaja się, uśmiecha się, gdy Cię słyszy? – Głuży (wydaje gardłowe dźwięki)?
• 4-6 miesiąc życia – Zwraca głowę w kierunku źródła dźwięku – np. głosu, zabawek dźwiękowych, szczekającego psa? – Reaguje na zmiany Twego głosu? – Budzi się z lekkiego snu, gdy ktoś mówi? – Gaworzy?
• 7-12 miesiąc życia – Zwraca się w kierunku źródła dźwięku – głosu, grającej zabawki, itp.? – Słucha, gdy się do niego mówi? – Reaguje na swoje imię? – Rozumie proste słowa, np. „mama”, „oko”, itp.- zwraca się w kierunku nazywanych osób, przedmiotów lub pokazuje je palcem? – Rozumie proste polecenia i zakazy – „nie wolno!”, „chodź tutaj” itp.? – Powtarza sylaby (gaworzy)? – Używa dźwięków naśladujących mowę, by zwrócić na siebie uwagę? – Próbuje naśladować głosy zwierząt? – Próbuje naśladować głośność i rytm Twego głosu?
• 13-24 miesiąc życia – Rozumie proste polecenia i pytania, np.: „gdzie jest twój but”, „chodź”, „podaj piłkę”? – Umie pokazywać części ciała? – Naśladuje głosy zwierząt? – Kołysze się w rytm muzyki? – Lubi zabawy-rymowanki, np. „idzie rak…”, „koci-koci”? – Wypowiada kilka do kilkudziesięciu słów? – Próbuje składać po dwa słowa, np.: „chodź pa-pa”, „am da”

(opracowała:  Halina Piątek – surdologopeda, neurologopeda)

Jak przebiega prawidłowy rozwój mowy? Na co trzeba zwrócić uwagę? Co może niepokoić? - Etapy rozwoju mowy dziecka

Okres melodii trwający od urodzenia do 1 roku życia

0 – 1 m. ż. Narodziny

Pierwszy krzyk i pierwszy oddech. Dziecko wydaje różne rodzaje krzyku (które mama uczy się rozpoznawać i interpretować), mlaska, cmoka. Karmienie piersią jest najlepszym sposobem na prawidłowy rozwój dziecka oraz gimnastykę jego narządów mowy. Jeśli nie możesz karmić piersią pamiętaj o odpowiednim doborze smoczka w butelce. 

2 – 3 m. ż. Głużenie 

Niemowlę wydaje śpiewne dźwięki: agu, agi, ki, gi, kli, tli… Reaguje na różne dźwięki, głośno się śmieje. 

Dźwięki wydawane przez dzieci w tym wieku brzmią na całym świecie podobnie. Głużenie jest odruchem bezwarunkowym. Głużą dzieci zarówno słyszące, jak i niesłyszące. 

4 – 6 m. ż. Gaworzenie 

To pierwsze zabawy głosem, dziecko powtarza i naśladuje dźwięki mowy. Zaczyna „prowadzić” rozmowę z opiekunem posługując się prostymi sylabami. 

Gaworzenie będzie się utrwalało, jeśli dorośli będą odpowiadali na „zaczepki” swoich dzieci naśladując dźwięki przez nie wydawane. W ten sposób zachęcą swoje pociechy do „mówienia”. 

Pamiętaj!

Dla rozwoju mowy ważna jest interakcja !

6 – 7 m. ż. Gaworzenie samonaśladowcze 

Dziecko wielokrotnie powtarza takie same sylaby w ciągu, np. babababa, mama mama, dadadada. Gdy dziecko jest zadowolone, gaworzenie staje się intensywniejsze. 

Dzieci niesłyszące nie gaworzą w sposób samonaśladowczy. Jeśli niesłyszące niemowlę obserwuje w swoim otoczeniu język migowy zaczyna „gaworzyć” palcami. 

Pamiętaj!

Jeśli twoje dziecko nie gaworzy zgłoś się do logopedy lub wykonaj badanie słuchu.

8 – 10 m. ż. Echolalia 

Dziecko próbuje naśladować mowę dorosłych, wielokrotnie powtarza usłyszane sylaby (głośno, cicho, wysoko, nisko, krótko, długo). Rozumie kilkanaście słów – imiona, nazwy zabawek oraz zakaz „nie”. 

Mówienie do dziecka, a także głośne czytanie z pokazywaniem i omawianiem obrazków stanowi zachętę do ciągłych powtórzeń. 

11 – 12 m. ż. 

Dziecko rozumie i spełnia pierwsze proste polecenia. Wypowiada 2 – 3 wyrazy. 

Roczne dzieci przeciętnie mogą wymówić do 6 wyrazów. Są jednak i takie, które nie wypowiadają żadnego lub takie, które wymawiają ok., 50 wyrazów. 

Okres wyrazu przypadający na drugi rok życia dziecka.

12 – 18 m. ż. 

Jeden wyraz zastępuje zdanie lub nawet kilka zdań o różnym znaczeniu, np. da – daj lalę; weź piłkę; połóż tutaj. 

Pierwszymi komunikatami są onomatopeje (wyrazy dźwiękonaśladowcze) typu:

hau, miau, koko. Pierwszy wyraz powinien pojawić się między 8, a najpóźniej

18 miesiącem życia. 

18 – 24 m. ż.

Dziecko zaczyna budować proste zdania – wypowiedzi dwuwyrazowe, używa przede wszystkim rzeczowników (nazw). Pojawiają się liczebniki: jeden, dwa, trzy… 

20 – miesięczne dziecko wymawia średnio około 170 wyrazów. 

Okres zdania przypada między drugim a trzecim rokiem życia 

2 – 3 r. ż. 

Pojawiają się proste zdania rozbudowane pod względem ilości i jakości wyrazów. Dziecko zaczyna rozróżniać zaimki osobowe ja – ty, używa zaimka zwrotnego się, np. bawię się, ubieram się, myję się; w mowie pojawiają się czasowniki. 

W tym wieku dziecko poprawnie wymawia: 

• samogłoski ustne: a, e, i, o, u, y 
• spółgłoski nosowe: m, n, ń – „półspółgłoski”: j, ł 
• spółgłoski: f, w, t, d, p, b, h 

Okres swoistej mowy dziecięcej 3 – 7 r.ż.

Trzylatek ma prawo jeszcze wymawiać spółgłoski dźwięczne z niepełną dźwięcznością, a nawet bezdźwięcznie, np. w/f: oda, foda zamiast woda. 

Ogólnie biorąc, mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek: s, z, c,

dz, sz, ż, cz, dż, które często są wymawiane jako ś, ź, ć, dź,

Dźwięk [r] może być wymawiane jak [j] lub [l], zamiast [f ] może występować [ch] i odwrotnie.

Coraz śmielej posługuje się zdaniami złożonymi, jeżeli jest do tego zachęcany. 

Słownik dziecka 3-letniego osiąga poziom prawie 1000 słów.

Znane dziecku słowa łączone są w krótkie niekompletne zdania, które zawierają jeden lub dwa rzeczowniki, czasownik, przymiotnik lub przysłówek

Wymowa dziecka 4- letniego różni się pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: [s, z, c, dz]. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ć, dź, ź. Pojawia się głoska [r], choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski:[sz, ż, cz, dź]dziecko jeszcze zamienia na: [s, z, c, dz]lub [ś, ź, ć, dź].

W wieku 4-lat doskonalą się sprawności językowe dziecka. Ocenia się, że czterolatek wymawia dziennie około 15 tys. słów.

Posługuje się rozbudowanymi zdaniami, chociaż reguły budowy zdań nie są jeszcze utrwalone.

Bardzo często występuje nieporadność w użyciu form fleksyjnych a także nieprawidłowe stopniowanie przymiotników czy tworzenie liczby pojedynczej.

Typy błędów fleksyjnych to :

•  w zakresie mieszania osób i rodzajów:
  •  co tam wiszą, jeden dziecko
•  w zakresie nieprawidłowego tworzenia liczby pojedyńczej i mnogiej:
  •   ludź, człowieki
•  błędne stopniowanie przymiotników:
  •  dobry, dobrzejszy, najdobrzejszy

Błędy jakie popełniają dzieci świadczą o specyfice kompetencji gramatycznej dziecka i są dowodem twórczego przyswajania mowy otoczenia. Wiek ten charakteryzujący się nasiloną aktywnością słowotwórczą owocuje także w neologizmy. Mogą to być twory językowe o zupełnie nieznanym dla otoczenia znaczeniu i pochodzeniu.

Przykłady:

• rękawiczka-nogawiczka
• szczotka-rozczesywaczka

W wieku 3 i 4 lat w kontaktach społecznych rozwija się forma dialogu, którego dziecko jest aktywnym uczestnikiem w związku z ciągle rosnącą wiedzą o otaczającym go świecie.

Dzieci mogą posługiwać się zdaniami:

• przeciwstawnymi, np. Nie jestem głodny, ale zjem cukierka. 
• wynikowymi, np. Idę do pani dlatego, że ma klocki.
• rozłącznymi, np. Pójdę do przedszkola, albo będę się bawić w domu z babcią.

Mowa dziecka 5- letniego jest już w zasadzie zrozumiała. 

Głoski: [sz, ż, cz, dż], które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą jeszcze być wymawiane jak: [s, z, c, dz]. 

Głoska [r] powinna być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

Mowa dzieci 6- letnich powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym.

Warto zapamiętać

• Mam 3 lata i prawidłowo wymawiam głoski: p, b, m, f, w, t, d, n, ś, ź, ć, dź, l, j, k, g, h, wszystkie samogłoski ustne: a, o, e, u, y, i oraz nosowe: ą, ę.
• Gdy mam 3-lata nie muszę jeszcze wymawiać głosek: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, r.
• Mam 4 lata i poprawnie wymawiam głoski s, z, c, dz, nie zamieniam ich już na głoski ś, ź, ć, dź. Grupy spółgłoskowe (np. [st], [zw], [cm], [dzw]., [pst].. i wiele innych) w dalszym ciągu upraszczam, choć moja mowa jest bardziej zrozumiała niż w wieku trzech lat.
• Między 4 a 5 rokiem życia pojawia się głoska [r]. Opóźnienie w pojawianiu się tej głoski nie powinno niepokoić jeśli zastępowana jest głoską [l].
• W wieku 4 lat mogę szereg szumiący [sz, ż, cz, dż] nadal zastępować łatwiejszym [s, z, c, dz] np. szafa – safa.
• Mam 5 lat i zaczynam poprawnie wymawiać głoski szeregu szumiącego [sz, ż, cz, dż].
• Mam skończone 6 lat , mam utrwaloną wymowę wszystkichgłosek oraz opanowaną technikę mówienia.

(opracowała:  Halina Piątek – surdologopeda, neurologopeda)

Szkoła Podstawowa nr 32 w Lublinie